Ιστορική αναδρομή
Ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου (356-323 π.Χ.) στην ηλικία των 33 ετών έχει αποδοθεί σε οξεία νεκρωτική παγκρεατίτιδα οφειλόμενη σε λήψη τροφής πλούσια σε λίπος και μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ.
Το 1856, ο μεγάλος Γάλλος φυσιολόγος Claude Bernard (1813-1878) απέδειξε την μεγάλη σημασία του παγκρέατος στην πέψη πρωτεϊνών, υδατανθράκων και λιπών.
Ωστόσο, η πρώτη ανασκόπηση για την οξεία παγκρεατίτιδα δημοσιεύθηκε από τον Reginald Huber Fitz (1843-1913) το 1889. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο Chiari προτείνει την παγκρεατική αυτοπεψία ως τον κύριο παθολογικό μηχανισμό της νόσου.
Τί είναι το πάγκρεας?
Το πάγκρεας είναι ένας αδένας μήκους περίπου 15-20 εκατοστών και πάχους 3 εκατοστών που βρίσκεται μεταξύ του δωδεκαδακτύλου και του σπληνος. Παράγει μεταξύ 1,5 και 3 λίτρων υγρού (παγκρεατικός χυμός) κάθε μέρα, το οποίο περιέχει σημαντικά πεπτικά ένζυμα. Παράγει επίσης τις ορμόνες ινσουλίνη, γλυκαγόνη και σωματοστατίνη.
Η φλεγμονή του παγκρέατος (παγκρεατίτιδα) μπορεί να εμφανιστεί ως ξαφνικές εξάρσεις (οξεία φλεγμονή) ή να ξεκινήσει αργά και να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα (χρόνια φλεγμονή). Στην Ελλάδα, η συχνότερη αιτία εμφάνισης οξείας παγκρέατιτιδας είναι η παρουσία λίθων στη χοληφόρο όδο, στο σημείο δηλαδή όπου παροχετεύεται η χολή από το ήπαρ στο λεπτό έντερο. Στη χρόνια μορφή, η κατάχρηση αλκοόλ είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Στην πρώτη περίπτωση, οι πάσχοντες συνήθως νοσούν μεταξύ 40 και 60 ετών και οι ασθενείς που εξαρτώνται από το αλκοόλ συχνά νοσούν σε νεότερες ηλικίες.
Η παγκρεατίτιδα είναι μία από τις σημαντικότερες παθήσεις του παγκρέατος. Με 5.000-8.000 (οξείες) και 500-1500 (χρόνιες) νέες περιπτώσεις ετησίως στην Ελλάδα, είναι μια σχετικά σπάνια ασθένεια, αλλά ο κίνδυνος της δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Το ποσοστό θνησιμότητας από σοβαρή οξεία παγκρεατίτιδα είναι 15%.
Αιτίες και παράγοντες κινδύνου
Οι χολικοί λίθοι προκαλούν πάνω από το ήμισυ όλων των περιστατικών οξείας φλεγμονής του παγκρέατος , με μόνο όμως το 1% όλων των ασθενών με χολόλιθους (“πετρες στη χολή”) να αναπτύσσουν φλεγμονή του παγκρέατος. Το πρόβλημα δημιουργείται στην περίπτωση που ενας λίθος από τη χοληδόχο κύστη εισέρχεται στο κοινό σημείο εκροής της χολής και του παγκρεατικών υγρών. Εκεί δημιουργείται ένα εμπόδιο εκροής πίσω από το οποίο συσσωρεύεται ο παγκρεατικός χυμός. Τα ένζυμα που περιέχονται στον παγκρεατικό χυμό δεν εισέρχονται στο δωδεκαδάκτυλο αλλά ενεργοποιούνται σε λάθος μέρος και αρχίζουν να αφομοιώνουν τον ιστό του παγκρέατος, προκαλώντας έτσι φλεγμονή(θεωρία αυτοπεψίας).
Στο 20-40%, η κατάχρηση αλκοόλ είναι η δεύτερη πιο κοινή αιτία για οξεία φλεγμονή. Τα χρόνια κατανάλωσης αλκοόλ μπορεί να προκαλέσουν οξεία έξαρση φλεγμονής. Στην περίπτωση οξείας παγκρεατίτιδας που προκαλείται από αλκοόλ,μιλάμε συνήθως για έξαρση μιας φλεγμονής που είναι ήδη χρόνια.
Ορισμένες άλλες σπάνιες αιτίες ευθύνονται για την εμφάνιση φλεγμονής στο πάγκρεας:
Συγγενείς ανατομικές διαταραχές του παγκρέατος, π.χ. Pancreas divisum
Τραυματισμός του παγκρέατος, π.χ. μετά απο κακώσεις
Διάφορες λοιμώξεις
Μεταβολικές ασθένειες, π.χ. αυξημένα λιπίδια αίματος
Φαρμακευτική αγωγή, π.χ. αντιβιοτικά, κυτταροστατικά. Η αζαθειοπρίνη, ένα πολύ σημαντικό φάρμακο που χρησιμοποιείται ως ανοσοκατασταλτικό με σημαντική θεραπευτική δράση, μπορεί περιστασιακά να προκαλέσει οξεία παγκρεατίτιδα.
Επιπλοκή μετά από ERCP
Στο 10-30% των ασθενειών η αιτία είναι άγνωστη
Κλινική εικόνα
Στις περισσότερες περιπτώσεις η οξεία Παγκρεατίτιδα είναι ήπια και η θεραπεία είναι συντηρητική. Στην θεραπεία περιλαμβάνονται η αναπλήρωση υγρών, αναλγησία, χορήγηση οξυγόνου, αντιεμετικά
και η τακτική αξιολόγηση των ζωτικών σημείων του ασθενούς με
Δεδομένου ότι η απώλεια υγρών ακόμα και σε ήπια παγκρεατίτιδα μπορεί να είναι σημαντική,
η κατάλληλη αναπλήρωση υγρών είναι ένα κρίσιμο μέρος της διαχείριση προκειμένου να βελτιωθεί η μικροκυκλοφορία του παγκρέατος
Ο επαρκής έλεγχος του πόνου είναι απαραίτητος. Η από του στόματος ή η ενδοφλέβια λήψη αναλγητικών φαρμάκων είναι απαραίτητη σε όλους σχεδόν τους ασθενείς έτσι ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.