Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι ένας τύπος καρκίνου που ξεκινά στο πάγκρεας. (Ο καρκίνος ξεκινά όταν τα κύτταρα στο σώμα αρχίζουν να αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα). Το αδενοκαρκίνωμα του παγκρέατος είναι ο πιο κοινός τύπος καρκίνου του παγκρέατος. Οι παγκρεατικοί νευροενδοκρινικοί όγκοι (ΝΕΤ) είναι ένας λιγότερο συνηθισμένος τύπος και συζητούνται στους παγκρεατικούς νευροενδοκρινικούς όγκους.
Ο πιο κοινός τύπος καρκίνου του παγκρέατος, το αδενοκαρκίνωμα του παγκρέατος, ξεκινά όταν τα εξωκρινή κύτταρα στο πάγκρεας αρχίζουν να αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα. Το μεγαλύτερο μέρος του παγκρέατος αποτελείται από εξωκρινή κύτταρα που σχηματίζουν τους εξωκρινείς αδένες . Οι εξωκρινείς αδένες παράγουν παγκρεατικά ένζυμα που απελευθερώνονται στο λεπτό έντερο και βοηθούν ιδιαίτερα στην πέψη της τροφής.
Συμπτώματα του καρκίνου του παγκρέατος
Ο πρώιμος καρκίνος του παγκρέατος συχνά δεν προκαλεί ιδιαίτερα σημεία ή συμπτώματα.
Έχοντας ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα δεν σημαίνει ότι έχετε καρκίνο του παγκρέατος. Στην πραγματικότητα, πολλά από αυτά τα συμπτώματα είναι πιο πιθανό να προκληθούν από άλλες καταστάσεις. Ακόμα, εάν έχετε κάποιο από αυτά τα συμπτώματα, είναι σημαντικό να επισκεφτείτε το γιατρό σας, ώστε να εντοπιστεί και να αντιμετωπιστεί η αιτία.
Ικτερος και συναφή συμπτώματα
Ως ίκτερος αποκαλείται η εμφάνιση κίτρινου χρώματος στο δέρμα, στο σκληρό χιτώνα των ματιών και γενικότερα σε όλους τους βλεννογόνους του οργανισμού. Οι περισσότεροι άνθρωποι με καρκίνο στην κεφαλή του παγκρέατος θα έχουν ίκτερο ως ένα από τα πρώτα τους συμπτώματα.
Ο ίκτερος προκαλείται από τη συσσώρευση χολερυθρίνης, μιας ουσίας που παράγεται στο ήπαρ. Κανονικά, το ήπαρ απελευθερώνει στο γαστρεντερικό σωλήνα ένα υγρό που ονομάζεται χολή η οποία περιέχει χολερυθρίνη. Η χολή περνά μέσα από τον κοινό χοληδόχο πόρο στο έντερο, όπου βοηθά στη διάσπαση των λιπών. Όταν ο κοινός χοληδόχος πόρος αποφραχτεί γιατί πιέζεται στην περιοχή της κεφαλής του παγκρέατος, η χολή δεν μπορεί να παροχετευτεί στο έντερο και η ποσότητα χολερυθρίνης στο σώμα συσσωρεύεται.
Μαζί με τον ίκτερο μπορεί να σημειωθούν τα παρακάτω στοιχεία:
Σκούρα ούρα: Μερικές φορές, το πρώτο σημάδι ίκτερου είναι τα πιο σκούρα ούρα. Καθώς τα επίπεδα χολερυθρίνης στο αίμα αυξάνονται, τα ούρα αποκτούν καφέ χρώμα.
Ανοιχτόχρωμα ή λιπαρά κόπρανα: Η χολερυθρίνη κανονικά βοηθά στα κόπρανα να πάρουν το καφέ χρώμα τους. Εάν ο χοληδόχος πόρος είναι απoφραγμένος, τα κόπρανα μπορεί να είναι ανοιχτόχρωμα ή γκρι. Επίσης, εάν τα ένζυμα της χολής και του παγκρέατος δεν μπορούν να περάσουν στο έντερο για να διασπάσουν τα λίπη, τα κόπρανα μπορεί να γίνουν λιπαρά
Κνησμός στο δέρμα: Όταν η χολερυθρίνη συσσωρεύεται στο δέρμα, μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση κνησμού.
Ο καρκίνος του παγκρέατος δεν είναι η πιο κοινή αιτία ίκτερου. Άλλες αιτίες, όπως οι χολόλιθοι, η ηπατίτιδα και άλλες ασθένειες του ήπατος και των χοληφόρων πόρων, είναι πολύ πιο συχνές.
Πόνος στην κοιλιά ή στην πλάτη
Ο πόνος στην κοιλιά ή στην πλάτη είναι συχνός στον καρκίνο του παγκρέατος. Οι νεοπλασίες παγκρέατος που εντοπιζονται στο σώμα ή την ουρά του παγκρέατος μπορεί να αυξηθούν αρκετά σε μέγεθος και να αρχίσουν να πιέζουν άλλα κοντινά όργανα, προκαλώντας πόνο. Ο καρκίνος μπορεί επίσης να εξαπλωθεί στα νεύρα που περιβάλλουν το πάγκρεας, γεγονός που συχνά προκαλεί πόνο στην πλάτη. Παρόλα αυτα, πρέπει να σημειωθεί ότι η εμφάνιση πόνου στην κοιλιά με επέκταση στην πλάτη είναι ένα σύνηθες σύμπτωμα σε πολλές άλλες καταστάσεις, καλοήθεις ή κακοήθεις.
Απώλεια βάρους και ελαττωμένη όρεξη
Η ακούσια απώλεια βάρους είναι πολύ συχνή σε άτομα με καρκίνο του παγκρέατος. Σε αυτές τις περιπτώσεις η απώλεια βάρους συνδυάζεται με μειωμένη όρεξη.
Ναυτία και έμετος
Εάν ο όγκος πιέσει το τελικό άκρο του στομάχου, μπορεί εν μέρει να το αποφράξει, καθιστώντας δύσκολη τη διέλευση των τροφίμων. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ναυτία, έμετο και πόνο που τείνουν να είναι χειρότερα μετά το φαγητό.
Διόγκωση της χοληδόχου κύστης ή του ήπατος
Εάν ο όγκος αποφράσει τον χοληδόχο πόρο, η χολή μπορεί να συσσωρευτεί στη χοληδόχο κύστη, προκαλόντας τη διόγκωση του. Μερικές φορές ο γιατρός μπορεί να ψηλαφήσει τη χοληδόχο κύστη (ως ένα μεγάλο εξόγκωμα κάτω από τη δεξιά πλευρά του θώρακα) κατά τη διάρκεια μιας φυσικής εξέτασης. Το παραπάνω εύρημα μπορεί επίσης να φανεί σε απεικονιστικές εξετάσεις.
Θρομβοεμβολικά συμβάματα
Μερικές φορές, μία απο τις πρώτες ενδείξεις κακοήθειας είναι η εμφάνιση θρόμβωσης στο φλεβικό δίκτυο , πιο συχνά στα κάτω άκρα. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται ‘εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση’. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν άλγος, οίδημα, ερυθρότητα και αύξηση της θερμοκρασίας στο προσβεβλημένο πόδι. Μερικές φορές ένα τμήμα του θρόμβου μπορεί να αποκολληθεί από το προσβεβλημένο άκρο και να μεταφερθεί μέσω της κυκλοφορίας του αίματος στους πνεύμονες, γεγονός που μπορεί να δυσκολέψει την αναπνοή ή να προκαλέσει πόνο στο θώρακα. Η παρουσία θρόμβου αίματος στους πνεύμονες ονομάζεται πνευμονική εμβολή.
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ασθενείς που εμφανίζουν ‘εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση’ δεν σημαίνει ότι έχουν καρκίνο. Οι περισσότεροι θρόμβοι αίματος προκαλούνται από άλλες καταστάσεις
Διαβήτης
Σε μερικές περιπτώσεις , ο καρκίνος παγκρέατος μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη επειδή καταστρέφονται τα κύτταρα που παράγουν ινσουλίνη. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν αίσθημα δίψας και πείνας και συχνουρία. Πιο συχνά, ο καρκίνος μπορεί να οδηγήσει σε μικρές αλλαγές στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα που δεν προκαλούν συμπτώματα διαβήτη, αλλά μπορούν ακόμα να εντοπιστούν με εξετάσεις αίματος.
Διαγνωστικές εξετάσεις
Εάν υπάρχει υποψία καρκίνου του παγκρέατος, απαιτείται ένας αριθμός εξετάσεων για τη διάγνωση, οι οποίες περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω.
Ιατρικό ιστορικό και φυσική εξέταση
Σε μια λεπτομερή συζήτηση, περιγράψτε όλα τα παράπονά σας και τις προηγούμενες ασθένειές σας στον γιατρό. Στη συνέχεια θα πραγματοποιηθεί ενδελεχής φυσική εξέταση.
Εργαστηριακές εξετάσεις
Θα κάνετε μια σειρά από εξετάσεις αίματος που θα παρέχουν πληροφορίες για τη γενική σας κατάσταση και ορισμένες λειτουργίες οργάνων. Αλλαγές στις εργαστηριακές εξετάσεις όπως αναιμία, αλλαγές στις πρωτεΐνες του αίματος, αύξηση του επιπέδου ασβεστίου, αυξημένο επίπεδο ηπατικών και παγκρεατικών ενζύμων ή αυξημένος αριθμός αιμοπεταλίων συναξιολογούνται και λαμβάνονται υπόψη στο γενικότερο σχεδιασμό της αντιμετώπισης της νόσου. Οι αυξημένες τιμές χολοστατικών ενζύμων με εμφάνιση ικτέρου μπορεί να υποδηλώνουν ότι ο όγκος οδηγεί σε απόφραξη του χοληδόχου πόρου και εμποδίζει την παροχέτευση της χολής στο λεπτό έντερο. Οι καρκινικοί δείκτες που σχετίζονται με τον καρκίνο του παγκρέατος δεν παρουσιάζουν υψηλή ειδικότητα με αποτέλεσμα να είναι αυξημένοι και σε άλλες -πολλές φορές καλοήθεις καταστάσεις, και έχουν σημασία μόνο στην παρακολούθηση της νόσου.
Διακοιλιακό υπερηχογράφημα
Λόγω της διαθεσιμότητας και της απουσίας παρενεργειών ή έκθεσης σε ακτινοβολία, η υπερηχογραφία είναι η πρώτη και και πολλές φορές μια απο τις πιο σημαντικές εξετάσεις. Σημαντικό πλεονέκτημα της υπερηχογραφίας είναι η δυνατότητα εκτίμησης της εξάπλωσης του όγκου σε άλλα όργανα ή η αναγνώριση πιθανών απομακρυσμένων μεταστάσεων, π.χ. στο ήπαρ. Η υπερηχογραφία μπορεί επίσης να εντοπίσει εάν ένας όγκος του παγκρέατος αποφράσει τον χοληδόχο πόρο και προκαλεί χολόσταση, η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί γρήγορα.
Ενδοσκοπικός υπέρηχος
Εκτός από τις τυπικές μεθόδους εξέτασης, o ενδοσκοπικός υπέρηχος παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στην διερεύνηση όγκων παγκρέατος. Με τη βοήθεια του ενδοσκοπικού υπερήχου, τα ενδοκοιλιακά όργανα εξετάζονται με τη χρήση υπερήχων μέσω του ενδοσκοπίου από το στομάχι και το δωδεκαδάκτυλο. Η εξέταση είναι παρόμοια αυτής της γαστροσκόπησης, στην περιπτωση όμως του ενδοσκοπικού υπερήχου το ενδοσκόπιο είναι εφοδιασμένο με μια πολύ μικρή και λεπτή κεφαλή υπερήχων.
Λόγω της εγγύτητας της κεφαλής υπερήχων με τον όγκο, η ποιότητα και η πληροφοριακή αξία των υπερηχογραφικών εικόνων με την μέθοδο του ενδοσκοπικού υπερήχου είναι πολύ υψηλότερη σε σχέση με άλλες απεικονιστικές εξετάσεις. Με τη βοήθεια του ενδοσκοπικού υπερήχου μπορούν να ανιχνευθούν πολύ μικροί όγκοι (διαμέτρου μικρότερης των 3 χιλιοστών). Επιπλέον, ο όγκος μπορεί να παρακεντηθεί και να γίνει ληψη βιοψίας υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση.
Βιοψία με λεπτή βελόνα
Εάν η διαδικασία απεικόνισης δεν επέτρεψε τη σαφή διάγνωση, ο γιατρός σας μπορεί να έχει κανονίσει μια παρακέντηση με λεπτή βελόνα (ΕUS-FNB) του όγκου στο πάγκρεας ή πιθανών μεταστάσεων. Εδώ, μια λεπτή βελόνα ωθείται στον όγκο υπό υπερηχογραφικό έλεγχο, είτε μέσω του τοιχώματος του στομάχου είτε μέσω του τοιχώματος του 12δακτύλου κατά τη διάρκεια της εξέτασης του ενδοσκοπικού υπερήχου, προκειμένου να ληφθεί υλικό προς ιστολογική εξέταση. Αυτό το υλικό εξετάζεται από εξειδικευμένο παθολογοανατόμο στο μικροσκόπιο. Επομένως με την παραπάνω εξέταση μπορεί η ακρίβεια στην διάγνωση του όγκου με τη μέθοδο του ενδοσκοπικού υπερήχου να αυξηθεί σημαντικά με μια πρόσθετη παρακέντηση με λεπτή βελόνα.
Αξονική τομογραφία , Μαγνητική τομογραφία
Αξονική τομογραφία κοιλίας
Η αξονική τομογραφία χρησιμοποιείται για τον ακριβή προσδιορισμό της έκτασης του όγκου και για την αναζήτηση πιθανών τοπικών ή απομακρυσμένων μεταστάσεων.
Αυτή η διαδικασία είναι μια ειδική μέθοδος ακτίνων Χ με την οποία το σώμα μπορεί να ακτινογραφηθεί με μεγάλη ακρίβεια. Αυτό δίνει στον γιατρό πληροφορίες σχετικά με τη θέση και το μέγεθος του όγκου. Μπορεί επίσης να καθορίσει πόσο βαθιά ένας όγκος διεισδύει στο όργανο και πόσο εκτεταμένη πρέπει να είναι η χειρουργική επέμβαση. Επιπλέον, η αξονική τομογραφία καθιστά εύκολο να διαπιστωθεί εάν ο όγκος είναι δυνατόν να εξαιρεθεί και δινει σημαντικές πληροφοριές σχετικά με το εαν ο όγκος έχει ήδη εξαπλωθεί σε γειτονικά όργανα όπως το λεπτό έντερο, το στομάχι, το σπλήνα ή σε γειτονικούς ή απομακρυσμένους λεμφαδένες και εάν υπάρχουν απομακρυσμένες μεταστάσεις (π.χ. στο ήπαρ).
Στην αξονική τομογραφία χορηγείται στον ασθενή σκιαγραφικό. Η εξέταση είναι εντελώς ανώδυνη και περιλαμβάνει σχετικά μικρή έκθεση σε ακτινοβολία.
Εάν η αξονική τομογραφία και ο υπέρηχος δεν παρέχουν επαρκείς πληροφορίες ή υπάρχει ασάφεια σχετικά με την παρουσία μεταστάσεων(κυρίως στο ήπαρ) η διενέργεια μαγνητικής τομογραφίας (MRI) ή λιγότερο συχνά, H τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET) μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως περαιτέρω μέθοδοι απεικόνισης.
Θεραπευτική προσέγγιση
Οι θεραπευτικές επιλογές για τον καρκίνο του παγκρέατος εξαρτώνται από τη σταδιοποίηση της νόσου. Γενικά, όσο πιο νωρίς ανιχνεύεται ο καρκίνος του παγκρέατος, τόσο περισσότερες είναι οι επιλογές θεραπείας. Δυστυχώς, λόγω των μη ειδικών συμπτωμάτων του, ο καρκίνος παγκρέατος διαγιγνώσκεται συνήθως αργά. Η ηλικία και η γενική κατάσταση του ασθενούς είναι επίσης καθοριστικά για την επιλογή της θεραπείας.
Οι διαθέσιμες θεραπείες είναι η χειρουργική επέμβαση, η ακτινοθεραπεία, η χημειοθεραπεία και ενδεχομένως κάποιες ενδοσκοπικές επεμβάσεις.
Χειρουργική θεραπεία
Η πλήρης χειρουργική αφαίρεση του όγκου παρέχει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα και αυξάνει το προσδοκιμο επιβίωσης. Ο όγκος πρέπει να περιορίζεται στο πάγκρεας και να μην υπάρχουν απομακρυσμένς μεταστάσεις. Ανάλογα με τη θέση του όγκου, αφαιρούνται είτε η κεφαλή, το σώμα ή η ουρά ή διάφορα μέρη του παγκρέατος. Επιπλέον, γίνεται ενδελεχής τοπικός λεμφαδενικός καθαρισμός και, εάν ο όγκος βρίσκεται στην κεφαλή του παγκρέατος, αφαιρούνται γειτονικά μέρη του δωδεκαδακτύλου, του χοληδόχου πόρου και πιθανώς του στομάχου. Ο χειρουργός σας θα συζητήσει μαζί σας τις λεπτομέρειες της επέμβασης. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί χειρουργική επέμβαση, ακόμη και αν οι εξετάσεις δείξουν ότι δεν θα είναι δυνατή η πλήρης αφαίρεση του όγκου. Αυτό μπορεί να συμβεί εάν ο όγκος στο πάγκρεας αποφράσσει το λεπτό έντερο έτσι ώστε να μην είναι πλέον δυνατή η λήψη τροφή ή εάν ο όγκος εμποδίζει τη φυσιολογική ροή της χολής και η ενδοσκοπική θεραπεία δεν είναι δυνατή.
Xημειοθεραπεία
Σε όλες τις περιπτώσεις, μετά απο τη χειρουργική αφαίρεση του παγκρεατικού καρκίνου, προτείνεται η χορήγηση συμπληρωματικής χημειοθεραπείας(adjuvant chemotherapy). Tα θεραπευτικά σχήματα που προτείνονται έχουν συνήθως χρονική διάρκεια 3-6 μήνες και η ηλικία, η γενική κατάσταση και η επιθετικότητα του καρκίνου παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή του κατάλληλου χημειοθεραπευτικού σχήματος.
Ιδιαίτερο ρόλο όμως διαδραματίζει η χημειοθεραπεία στην περίπτωση όπου αρχικά ο όγκος είχε χαρακτηριστεί -λόγω του μεγεθους του ή της θεσης που καταλαμβάνει- ανεγχείρητος. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ασθενής μπορεί να επωφεληθεί ιδιαίτερα απο τη χορήγηση νεοεπικουρικής χημειοθεραπείας(neoadjuvant Chemotherapy). Χάρη στη χορήγηση νεοεπικουρικής χημειοθεραπεία, περίπου το ένα τρίτο των αρχικά ανεγχείρητων όγκων του παγκρέατος μπορεί μετά το πέρας της χημειοθεραπείας να αφαιρεθεί. Τα δύο σχήματα nab-paclitaxel και FOLFIRINOX φαίνεται να μειώνουν το μέγεθος του όγκου εξίσου καλά. Σε περιπτώσεις όπου ο όγκος δεν μπορεί να αφαιρεθεί, προτείνεται στους ασθενείς με σχετικά καλή γενική κατάσταση η χορήγηση χημειοθεραπείας. Σε αυτές τις περιπτώσεις , η χορήγηση χημειοθεραπείας μπορεί να αυξήσει σημαντικά το προσδόκιμο επιβίωσης.